Joodse Begraafplaats aan de Dennenbosweg

Veel Hengeloërs weten volgens mij niet eens dat er in onze stad ook een Joodse begraafplaats bestaat. Maar aan de Dennenbosweg kunt u het vinden, verscholen achter een ruim 100 jaar oude muur, met in het midden een zogenaamd metaarhuisje en aan de linkerzijde een kleine toegangspoort.

Metaarhuisje

Helaas is deze poort vrijwel altijd gesloten, maar op speciale dagen worden door het Historisch Museum Hengelo rondleidingen georganiseerd en meestal is dan deze begraafplaats ook te bezichtigen. De heren dienen dan wel een hoofdbedekking te dragen geheel volgens de Joodse traditie.De begraafplaats is ruim 200 jaar oud en heeft een Rijks monumenten status. Veel joodse inwoners hebben een belangrijke bijdrage geleverd, vaak als kleine of grote ondernemer, aan de snelgroeiende industriestad.
Helaas zijn in Hengelo 167 joodse inwoners te betreuren die de Tweede Wereldoorlog niet hebben overleefd.

Hengelose joodse historie
In 1720 wordt Benjamin Wolf als eerste joodse inwoner genoemd. Met de aanduiding in 1737 van ‘Jodenhuysjen’ aan de Telgen, werden woningen bedoeld waar enkele joodse families woonden. Een van deze woningen heeft mogelijk dienst gedaan als synagoge.
De Israëlitische gemeentes van Delden, Borne en Hengelo omstreeks 1750 een gemeenschappelijke begraafplaats in de Lemerij, binnen de buurtschap Buren bij Borne. Gelegen naast een boerenerf en nog jarenlang te herkennen aan een omheining en enige grafzerken met opschriften. In 1960 is deze plek geruimd en zijn de stoffelijke resten en zerken overgebracht naar de Joodse begraafplaats in Borne.
Eind 18e eeuw richtte de Israëlitische gemeente in Hengelo een verzoek om een eigen begraafplaats te stichten aan Baron Mulert van het Huys Hengelo, “aan wien men om een stuk grond in den Dennenbosch vroeg, antwoordde hij: Neem maar zoveel jullie wilt”. De gemeente was evenwel bescheiden, nam slechts de helft van de tegenwoordige begraafplaats. De andere helft werd later van de gemeente Hengelo bijgekocht. Het royale gebaar van de Baron is te verklaren aangezien het in die tijd een deel van een heideveld, dus van weinig waarde!, betrof in het Lutjeveld.
In 1837 kon in Hengelo, vooral dankzij de steun van de toenmalige burgemeester B.W.A.E. Baron Sloet tot Olthuis, een houten synagoge in gebruik worden genomen aan de Marktstraat. De inwijding geschiedde door opperrabbijn H.J. Hertzveld. In 1883 verrees op dezelfde plek, nu burgemeester Jansenplein, een stenen synagoge. Hier kon in 1937 met heel veel aandacht het gouden jubileum worden gevierd. Helaas werd deze synagoge in 1960 opgeofferd voor een noodzakelijke stadsvernieuwing (het inmiddels ook verdwenen stadskantoor met bibliotheek!)
Omstreeks 1890 wordt de Joodse begraafplaats uitgebreid met een reiniging- of metaarhuisje en aansluitend een stenen afscheiding langs de Dennenbosweg.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd in 1943 door doodgraver Apool de getalenteerde socialistische grafisch kunstenares Fré Cohen op deze begraafplaats ter aarde besteld. Zij was ondergedoken in Borne, maar helaas verraden. Op de vlucht slikte ze pillen door om aan de nazi’s te ontkomen. Ze overleed in het Gerardus Majellaziekenhuis. Vanaf 1985, tijdens een grote overzichtstentoonstelling van haar werk bij de Stichting Oald Hengel, wordt jaarlijks op 1mei een herdenkingsbijeenkomst gehouden op deze Joodse begraafplaats.

Fré Cohen

Stichting Joodse Begraafplaats Hengelo
Als medelid vraag ik u om ondersteuning van deze stichting die, evenals het VGO van de oude Algemene Begraafplaats aan de Bornsestraat, zich wil inzetten om de Joodse Begraafplaats haar waardige aanzien terug te geven Vele jaren is door enkele mensen op vrijwillige basis getracht de noodzakelijke onderhoud- en herstelwerkzaamheden uit te voeren. Doch thans valt aan een professionele aanpak niet te ontkomen. Hierbij wordt gedacht aan een verbeterde afscheiding tussen begraafplaats en bellende percelen. Voorkomen of restauratie van beschadiging grafzerken. Door de ondergrond, nog steeds het oorspronkelijke heideveld, blijken stenen graven bijzonder kwetsbaar. De ‘Stichting Onderhoud Joodse Begraafplaats Gemeente Hengelo (Ov)’ stelt zich ten doel ondersteuning te vinden een verder verval van deze ruim 200 jaar oude monumentale Israëlitische begraafplaats aan de Dennenbosweg te voorkomen. Daarnaast is het streven dit Rijksmonument (nr. 21521) een waardiger aanzien te geven, waarbij geheel in de Joodse traditie de regels van het Internationaal Opperrabbinaat zullen worden gerespecteerd.

Help ons deze voor onze gemeente historisch zo belangrijke, Joodse begraafplaats weer voor iedereen representatief te maken door een bijdrage over te maken op onze bankrekening 16.99.43.577.

Henk Hamer          

Noot: Met dank aan de stichting Oald Hengel