De Wijk Hengelose Es bestaat officieel uit vier buurten:

• Hengelose Es Noord (2)
• ’t Wilbert (3)
• Tichelwerk (4)
• Timmersveld (1)
• Weusthag Zuid (5) sinds de aanleg van de snelweg A1

Klik op de naam, dan kom je op de pagina van de betreffende buurt.

Hier nog een aantal buurtschappen die ook vermeld staan maar inmiddels opgenomen zijn in de bovenstaande buurten.

* Harmsveld
* Timmersweide
* Medaillon
* Old Ruitenborgh
* Hunenborg

De Hengelose Es: Een Historische Verkenning, een korte introductie

De Hengelose Es, doordrenkt van geschiedenis en erfgoed, omvat diverse perioden die de evolutie van deze wijk weerspiegelen.

Vooroorlogs Tijdperk: ’t Wilbert In de vooroorlogse periode werd de fundering gelegd voor de Hengelose Es, met gebieden zoals ’t Wilbert die nog steeds getuigen van de roots van de wijk.

Wederopbouw: Stempelwijk Broek & Bakema Flats Na de Tweede Wereldoorlog kwam de wederopbouw, gekenmerkt door de Stempelwijk Broek en de imposante Bakema Flats. Restanten van deze periode zijn nog steeds zichtbaar, en vormen een belangrijk deel van de wijk.

Post 65 Periode tot 1989: Old Ruitenborgh Drive-in Woningen De periode tot 1989 bracht onder andere de opmerkelijke Old Ruitenborgh Drive-in Woningen voort. Deze architectonische hoogstandjes dragen bij aan de diversiteit van de Hengelose Es.

Het Weusthagpark: Historie van Kleiwinning Een bijzonder kenmerk van de wijk is het Weusthagpark, doordrenkt van een rijke historie van kleiwinning. Dit groene toevluchtsoord heeft niet alleen natuurlijke pracht maar draagt ook de sporen van een verleden dat de moeite waard is om te ontdekken.

Nieuwbouw tot Heden: De Hengelose Es blijft evolueren met nieuwbouwprojecten die de horizon van de wijk blijven vormgeven en vernieuwen. Voorbeeld hiervan is de recent vernieuwde “Nieuwe Es”.

De Hengelose Es een stukje bouwgeschiedenis en communicatie vanaf ca. 1965

Na het succes van Klein Driene hebben Van den Broek en Bakema een vervolgopdracht gekregen. ln hun ontwerp passen zij het in Klein Driene beproefde standaardiseringsprincipe toe. Naast het gebruik van standaard plattegrond en bouwonderdelen wordt ook een gestroomlijnde architectuur toegepast. Het stedenbouwkundig ontwerp gaat terug op de principes die tijdens internationale congressen over moderne architectuur (C.l.A.M.) naar voren worden gebracht. Een belangrijk effect van dit principe is dat alle persoonsverplaatsingen gekanaliseerd worden. De bewoners lopen met elkaar op en niet meer tegen elkaar op. Mensen kijken elkaar steeds op de rug in plaats van in het gezicht.

De gemeenschappelijke routes worden door zo veel mensen gebruikt dat ze al snel worden ervaren als ‘openbare weg’. Het plan voor de Hengelose Es is oorspronkelijk een gemeentelijk plan. Bij de eerste presentatie glng het om een mooi ruim opgezet plan met galerijen zo breed, dat er gemakkelijk een bakkerskar over zou kunnen rijden. ln combinatie met de split-level woningen leverde dat ook één meter meer op voor de woningen. Onder invloed van de rijksvoorschriften moesten de galerijen smaller en dus de woningen kleiner, bovendien moest alles goedkoper. Er kwamen garages op de plaats van het groen, het gehele plan werd als het ware in elkaar gedrukt.

Daarbij kwam dan nog de woningtoewijzing. De flat aan de Mondriaanstraat was toegewezen aan de Woningstichting van de HBV (Hengelose Bouw Vereniging). De Woningstichting had vooral behoefte aan woonruimte voor ‘haar’ buitenlandse werknemers en de flat leek daarop een pasklaar antwoord te zijn. Een standaardprobleem van nieuwe hoogbouw is dat ze aan de rand van de stad ligt en dus weinig draagvlak voor voorzieningen heeft. De woningplattegronden zijn krap, de galerijen te anoniem, er is te weinig privacy. Plannen worden achter het bureau gemaakt en de aanstaande gebruikers wordt nog niet gevraagd naar hun wensen.

Om aan de eisen van de tijd te voldoen moet het ontwerp zo zijn dat er snel en goedkoop gebouwd kan worden. Elke woning is een produktie-element, het kan overal geplaatst worden. Wellicht dat daardoor de Hengelose Es een plattegrond heeft, die meer weg heeft van een bouwbedrijf dan van een woonwijk. De opdrachtgever heeft de techniek boven het product gesteld.

De bouw van de Hengelose Es moest van het rijk voldoen aan de principes van de systeembouw. Bouwheer ‘Ons Belang’ gunde ook deze klus aan Nijhuis die daarmee niet ongelukkig zal zijn geweest. Immers door het toepassen van systeembouw zou flink (20 – 30%) op de arbeidskosten bespaard moeten kunnen worden. Maar omdat de systeembouw nog in een experimenteel stadium verkeerde, mocht de oorspronkelijke aanneemsom gehandhaafd blijven. Inmiddels loopt er een meerjarenprogramma om de leefbaarheid in de Hengelose Es terug te brengen. Door sloop, nieuwbouw en verschillende aanpassingen moeten er kleinere herkenbare woonbuurten ontstaan.

852 Woningen worden er in de Hengelose Es gebouwd, 425 door de Woningstichting van de HBV (+ 135 garages) en 427 door ‘Ons Belang’ (+ 158 garages). De laagbouw bestaat uit twee typen: een vierslaapkamerwoning en een drieslaapkamerwoning. De woningen zijn even diep (10 m), de breedtes zijn respectievelijk 5,7 en 4,6 m. De berging is vrijwel inpandig. De flats zijn van het split-leveltype. De grote tlatwoning heeft vier niet al te grote slaapkamers, de kleine twee. De woonkamer is steeds van dezelfde afmetingen: 5,55 bij 3,6m. Van binnen zijn de verschillende flats identiek, aan de buitenkant zien ze er verschillend uit.

De huur van een nieuwe flatwoning in de Hengelose Es doet in 1967  f 35,- per week. Een opvallend aspect is nog dat in het gehele project en dus ook in de exploitatie voor het eerst een speeltuin is meegenomen. In 1970 schrijft een bewoner van de Jan Wiegersstraat: ‘Als wij in een behoorlijke flat willen wonen en niet in een huurkazerne, dan moet iedereen helpen de boel goed schoon en goed toegankelijk te houden’.

Het ontwerp is zeker gemaakt met in het achterhoofd ideeën over de stad van de toekomst, maar die ideeën zullen 1966 is het jaar van de renovatie van 48 Woningen in het tuindorp. De middelen die zijn vrijgekomen door de gemeentelijke bijdrage aan de batige saldi mogen worden gebruikt voor de sanering van het onderhoudsachterstand van de flats in het desbetreffende complex. Het kantoor van “Ons Belang’ wordt bevolkt door 3 personen plus een incasseerder.

Kontakt

ln 1967 besluit “Ons Belang” tot de uitgave van een verenigingsorgaan. Het krijgt de naam “Kontakt’. De redactie schrijft onder meer: ‘Wie had kunnen vermoeden, dat toen onze vereniging op 30 november 1919 werd opgericht, er nog eens een tijd zou komen, dat het bestuur naar middelen moest zoeken om het contact met de leden te behouden.

Tot 1945 bestond onze vereniging uitsluitend uit principiële leden, nadien werd het anders. Door het in werking treden van de Voonruimtewet 1947 en wegens de schaarste aan woonruimte moesten de bouwverenigingen hier ter plaatse 50% van hun nieuwbouwwoningen afstaan aan de gemeente.”. Het gevolg was dat het aantal niet-principiële leden relatief snel groeide.

In Kontakt nummer 2 (november 1967) legt het bestuur uit hoe het huurbedrag is samengesteld en waar de huurverhoging naar toe gaat. Huurverhoging betekent snellere aflossing van de rijksbijdrage of meer geld voor onderhoud. Maar het bestuur vindt niet elke huurverhoging redelijk, niet voor niets heeft het er steeds naar gestreefd om goedkoop te bouwen en goed te onderhouden. Van een mogelijke huurbelasting wil het bestuur niets weten.

In mei 1969 wordt de huurbelasting door de Eerste Kamer verworpen als onrechtvaardig en discriminerend. Maar het doorstromingsprobleem blijft wel bestaan. Naar de mening van “Ons Belang’ komt dit vooral doordat de huurprijzen van de nieuwbouwwoningen te hoog zijn ten opzichte van die van de bestaande woningen. Het bestuur vindt het absurd dat de woningen niet verhuurd kunnen worden aan de mensen voor wie ze eigenlijk gebouwd worden en pleit dan ook voor een combinatie van objectsubsidie en een individuele subsidie.

De individuele huursubsidie komt in juni 1970 af. Het bestuur is maar een klein beetje verheugd. De regeling gaat ervan uit dat men ruim 16% van zijn bruto-inkomen verwoont, wat praktisch al gauw oploopt tot ruim 20% van het netto-inkomen. Het plan van de minister gaat lang niet ver genoeg, hij houdt huurbijslag in, voor wie noodgedwongen te duur woont of van een krot naar een nieuwe woningwetwoning moet veren een huizen. Volgens het plan moet een gezin met twee kinderen en een bruto-inkomen van f 660,- per maand (netto 556 gulden) een huur van f 110,- per maand kunnen betalen.

Huurverhoging

20% Huurverhoging, dat betekent het plan dat minister Udink in 1972 presenteert. Daarmee moeten de objectsubsidie worden omgezet in individuele subsidies. Daarnaast worden huren van oudere Woningen opgetrokken naar het niveau van nieuwbouwwoningen. Het bestuur is bepaald niet enthousiast. Medio 1972 telt de bewonerscommissie 24 leden en bestaat onderhoudsdienst uit 6 schilders en 1 leerling schilder, de administratie telt 4 mensen die onder leiding van dhr. Te Kolstee staan.

Huursubsidie

De huursubsidie is in 1973 voor inkomens tot f 20.000 per jaar en huurprijzen boven de 98 gulden per maand. Men kan een bijdrage krijgen van 10 tot 105 gulden per maand.

Bron: Passages uit Bouwen en Wonen 1994, uitgave van ‘Ons Belang’ bij het 75-jarig bestaan. Met dank aan Han Paus.

Meer informatie over de betreffende buurt vind je als je op de naam van de buurt klikt. Heb jij nog meer foto’s, berichten of verhalen uit jouw buurt? Kijk op onze contactpagina.

Meer info volgt.

Deze pagina is bijgewerkt op 19-01-2025. FB.